دتکتور اعلام حریق

یکی از حوادثی که همواره خسارات مالی و جانی زیادی را به بار می‌آورد، آتش‌سوزی است. آتش‌سوزی بر اثر عوامل مختلفی اتفاق می‌افتد. به هر دلیلی که آتش‌سوزی رخ دهد، جلوگیری از وقوع آن اهمیت زیادی دارد. امروزه سیستم‌های اعلام حریق زیادی طراحی شده‌اند که هدف اصلی همه آنها، جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی است. دتکتور یکی از مهم‌ترین تجهیزات سیستم اعلام حریق محسوب می‌شود. در این مطلب قصد داریم به صورت جامع، دتکتور و انواع آن را معرفی کنیم.

دتکتور چیست؟

یکی از مهم‌ترین تجهیزات یا قطعات در سیستم‌های اعلام حریق، دتکتور است. به این قطعه، اصطلاحا دستگاه تشخیص حریق هم گفته می‌شود. احتمال وقوع آتش‌سوزی در هر آپارتمان، کارخانه یا جای دیگری همواره وجود دارد. دلیل اصلی طراحی و تولید این دستگاه، تشخیص آتش‌سوزی و جلوگیری از وقوع و گسترش آن است. دتکتورها انواع مختلفی دارند. دسته‌بندی این دستگاه‌ها، براساس ویژگی‌های حریق، مثل گاز مونوکسید کربن، دود، شعله و … انجام می‌گیرد.

امروزه استفاده از دتکتورها اهمیتی بیش از پیش پیدا کرده است. چرا که وسیله‌های آتش‌زا در آپارتمان‌ها، مراکز تجاری، کارخانه‌ها و … بیش از پیش شده‌اند. همین موضوع زمینه را برای وقوع آتش‌سوزی فراهم می‌کند. به کارگیری اصولی دتکتور باعث می‌شود تا از خسارات مالی و جانی زیادی در زمان وقوع آتش‌سوزی جلوگیری شود. وجود این دستگاه کار آتش‌نشانان برای شناسایی و اطفاء حریق را هم ساده‌تر می‌کند.

برخی از انواع دتکتورها مستقیما به ایستگاه‌های آتش‌نشانی متصل می‌شوند. این سیستم‌ها کارایی بسیار بالایی دارند و قبل از وقوع آتش، آن را با سیگنالی به ایستگاه اعلام می‌کنند. این سیستم‌ها نسبت به سیستم‌های قدیمی‌تر که به صورت اپراتوری کار می‌کردند به هیچ عنوان قابل مقایسه نیستند. البته عوامل زیادی در کارایی سیستم دتکتور دخیل هستند.

انواع دتکتور اعلام حریق

همانطور که اشاره کردیم، دتکتورها انواع مختلفی دارند و براساس المان‌های آتش طراحی می‌شوند. به این معنی که هر کدام به یک ویژگی خاص از آتش حساس هستند و به محض وقوع آن، اعلام حریق می‌کنند. دتکتورهای ابتدایی، دارای یک اهرم بودند که اطلاع‌رسانی آن به ایستگاه آتش‌نشانی، توسط اپراتور باید انجام می‌شد. به این ترتیب در صورت نبود فرد، آتش‌سوزی گسترش پیدا می‌کرد. امروزه دتکتورها پیشرفت بسیار زیادی داشته‌اند. در ادامه برخی از مهم‌ترین انواع این دستگاه‌ها را بررسی خواهیم کرد.

1. دتکتور دودی

به طور کلی دتکتورهای دودی براساس دود ناشی از آتش‌سوزی فعالیت می‌کنند. این نوع دتکتورها خود به دو دسته تقسیم می‌شوند:

دتکتور دود نوری

 با استفاده از پراکندگی نور، دود موجود در فضا را شناسایی می‌کنند. وقتی دود وارد محفظه این دستگاه می‌شود، LED به سمت گیرنده می‌چرخد و آشکارساز هم فعال می‌شود. این دستگاه دارای یک فتودیود، سلول نوری، لنز، منبع تولیدکننده نور و سنسور فتوالکتریک است. در حالت عادی هم پرتوهای نور از مقابل دستگاه عبور می‌کنند، اما در سلول‌های موجود به دام میفتند.

دتکتور دود یونیزه

 در این دستگاه وقتی دود وارد محیط می‌شود با تغییر جریان الکترودها، آشکارساز فعال می‌شود. معمولا روی دتکتورهای دود یونیزه، علامت رادیواکتیو وجود دارد. این علامت به منزله وجود تشعشعات رادیواکتیوی است. به همین دلیل استفاده از این دستگاه‌ها از منظر محیط‌زیست چندان جالب نیست. دفع این نوع دتکتورها بیش از 8 سال به طول می‌انجامد. به طور کلی امروزه استفاده از دتکتورهای دود یونیزه بسیار کمتر از قبل شده است.

2. دتکتور حرارتی

این نوع دتکتورها هم با توجه به درجه حرارت کار می‌کنند. به محض وقوع تغییرات دمایی بر اثر آتش‌سوزی فعال می‌شوند. دتکتورهای حرارتی هم به دو دسته تقسیم می‌شوند که به شرح زیر هستند:

• دمای متغیر: در این نوع دتکتورهای حرارتی، وقتی دما به سرعت بالا می‌رود، دتکتور شروع به فعالیت می‌کند و واکنش نشان می‌دهد.
• دمای ثابت: دکتورهای دمای ثابت هم با توجه به تنظیمات دمایی که از ابتدا انجام می‌شوند کار می‌کنند. از دتکتور حرارتی دمای ثابت در فضاهایی استفاده می‌شود تغییرات ناگهانی دما وجود ندارد.

3. دتکتور حرارتی خطی

معمولا از این نوع دستگاه در محیط‌هایی استفاده می‌شود که ورود انسان به آنجا با دشواری‌های خاصی روبروست. به طور کلی از دتکتور حرارتی خطی در مناطق حادثه‌خیز استفاده می‌شود که امکان نصب سایر دتکتورها وجود ندارد.

4. دتکتور گازی

یکی از عوامل مهمی که باعث آتش‌سوزی می‌شوند، انواع گازهای سمی و قابل‌اشتعال هستند. اگر محیطی مستعد انتشار انواع این گازها باشد از دتکتور گازی برای آعلام حریق استفاده می‌شود. این نوع دتیکتورها به نشت گاز حساسیت نشان می‌دهند. به این ترتیب خیلی زود گاز نشت پیدا کرده را تشخیص می‌دهند و از وقوع آتش‌سوزی و انفجار جلوگیری می‌کنند. این دستگاه‌ها هم به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از دتکتورهای تشخیص‌دهنده گازهای سمی و دتکتورهای تشخیص‌دهنده گازهای قابل‌اشتعال.

5. دتکتور چندکاره

این دستگاه‌ها بیشتر از یک سنسور دارند و هر کدام از سنسورها هم از حساسیت خاصی برخوردارند. در واقع هر کدام از سنسورها به یک المان خاص از آتش حساس هستند. به این ترتیب عملکرد آنها در تشخیص و شناسایی حریق و اعلام آن بهبود پیدا می‌کند. یکی دیگر از مزایای ترکیب انواع سنسورها، کاهش خطای تشخیص دتکتور است.

6. دتکتور مونوکسید کربن

یکی دیگر از انواع دتکتورها که از عنوان آن مشخص است. این دستگاه تشخیص گاز مونوکسید کربن را برعهده دارد. همانطور که احتمالا می‌دانید، مونوکسید کربن، بی‌رنگ، بی‌بو و کشنده است. سالانه افراد زیادی براثر انتشار گاز مونوکسید کربن جان خود را از دست می‌دهند. به همین دلیل استفاده از این دتکتورها در برخی مناطق ضروری است. دتکتورهای مونوکسید کربن به محض انتشار این گاز با صدای خاصی هشدار می‌دهند. معمولا با افزایش میزان گاز در فضا، تشخیص دستگاه و هشدار آن هم سریع‌تر می‌شود.

7. دتکتور پرتو نوری

این نوع دتکتورها هم دارای یک فرستنده و یک گیرنده هستند. این دو واحد ممکن است به صورت جداگانه و دور از هم قرار گرفته باشند. البته ممکن است در یک واحد و باهم کار کنند. در این حالت از بازتابنده برای بازتاب پرتو نوری به گیرنده استفاده می‌شود.

8. دتکتور شعله

شعله را می‌توان مهم‌ترین ویژگی آتش دانست. وقتی به شعله مواجه می‌شویم، دیگر شکی در آتش‌سوزی وجود ندارد. دتکتورهای شعله‌ای به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• دتکتورهای شعله مادون قرمز: این دستگاه‌ها روی سقف نصب نمی‌شوند و کاربرد بهتری دارند.
• دتکتورهای شعله ماوراء بنفش: این دستگاه‌ها هم برای تشخیص شعله مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما قابلیت تشخیص دود کمتری دارند.

9. دتکتور مکشی

این نوع دتکتورها، دارای پمپ‌های خاصی هستند. پمپ وظیفه برداشت نمونه هوای اتاق از طریق سوراخ‌های موجود را دارد. دتکتور مکشی چندین برابر از دتکتورهای حرارتی و نقطه‌ای، کاربرد بیشتری دارد. یکی از قابلیت‌ها این نوع دتکتورها، تشخیص سریع دود است. دتکتورهای مکشی حتی قبل از این که دود به چشم انسان آشکار شود، آن را تشخیص می‌دهند.

نحوه سیم‌کشی دتکتور چگونه است؟

به طور کلی سیم‌کشی هر قطعه اهمیت و حساسیت بسیار بالایی دارد. چرا که یک اشتباه در سیم‌کشی، ممکن است منجر به بروز وقایع ناخوشایندی شود. به همین دلیل ابتدا باید برخی از نکات مهم و ایمنی در این زمینه را جدی بگیرید. برای سیم‌کشی دتکتور، روش‌های مختلفی وجود دارد. در ادامه با این روش‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.

1. سیم‌کشی متعارف

یکی از ساده‌ترین روش‌های سیم‌کشی اعلام حریق یا دتکتور است. نحوه سیم‌کشی متعارف به صورت خطی و شعاعی است. در این حالت تنها راه ارتباطی دیوایس‌ها از یک مسیر خواهد بود. به این ترتیب وقتی یک دیوایس دچار مشکل یا خرابی شود، سایر دیوایس‌ها هم غیرفعال خواهند شد.

2. سیم‌کشی وایرلس

همانطور که از عنوان این نوع سیم‌کشی دتکتور می‌توان فهمید، نحوه تشخیص آن از طریق امواج انجام می‌شود و خبری از سیم نیست. نحوه سیم‌کشی و نصب وایرلس بسیار ساده و کم‌هزینه است. با این حال تجهیزات و قطعات بسیار گرانی دارد که در صورت خرابی، تعویض آنها هزینه‌های زیادی را تحمیل خواهد کرد.

3. سیم‌کشی آدرس‌پذیر

این نوع سیم‌کشی دتکتور کمی پیچیده‌تر از بقیه است. در این سیم‌کشی، سیم به صورت حلقه‌ای در نهایت به خود پنل برمی‌گردد. تعداد حلقه یا لوپ‌ها در سیم‌کشی آدرس‌پذیر، نباید بیشتر از 4 باشد. با وجود پیچیدگی سیم‌کشی آدرس‌پذیر، اما دقت و اطمینان بسیار بالایی هم دارد.

4. سیم‌کشی هوشمند

یکی از انواع روش‌های مدرن سیم‌کشی دتکتور که استفاده از آن در دنیا رواج زیادی دارد، اما متأسفانه در کشور ما هنوز جای خود را پیدا نکرده است. در سیم‌کشی هوشمند هر کدام از دستگاه‌ها، قابلیت تجزیه و تحلیل محیط اطراف خود را دارند. به این ترتیب در صورت بروز خطا یا آتش‌سوزی، خیلی زود اقدام به اعلام آن می‌کنند.

محل نصب دتکتور

محلی که دتکتورها باید در آن نصب شوند، اهمیت زیادی دارند. چرا که دتکتور باید در محیطی مناسب قرار بگیرد تا بتواند حداکثر کارایی را داشته باشد. معمولا دتکتورها را در اتاق‌های خشک، اتاق‌های گرمخانه، اماکن بارگیری، آشپزخانه، پارکینگ، موتورخانه و … نصب می‌کنند. بهتر است دتکتورها در محلی که قابلیت دسترسی دارد نصب شوند. برخی از نکات مهم در نصب دتکتورها به شرح زیر هستند:

• آشپزخانه: دایره‌ای به شعاع 5.3 متر (آشپزخانه محلی با ریسک بالا محسوب می‌شود)
• پارکینگ: دایره‌ای به شعاع 6.5 متر (پارکینگ محلی بع ریسک پائین محسوب می‌شود)
• اگر سقف یا کف کاذب، ارتفاعی بیش از 80 سانتی‌متر داشته باشند، باید در آنها دتکتور نصب شود.
• فاصله دو دتکتور حرارتی، باید بین 7.5 تا 10.5 متر باشد.
• ارتفاع گچ‌بری اگر بیش از 50 سانتی‌متر باشد، باید از دتکتورهای مجزا برای هر فضا استفاده شود.
• برای انبار واحد مسکونی، بهتر است یک دتکتور حرارتی در نظر گرفته شود.
• دتکتور دودی نباید در نزدیکی جریان هوا باشد.

در این مطلب به طور مفصل به بررسی دتکتور و انواع آن پرداختیم. دتکتورها نوعی سیستم اعلام حریق هستند که کارایی بسیار زیادی دارند. استفاده از دتکتورها در تشخیص یا شناسایی حریق و جلوگیری از آن اهمیت بسیار زیادی دارد. در صورت استفاده از دتکتورها، می‌توان از خسارات جانی و مالی ناشی از آتش‌سوزی تا حد بسیار زیادی جلوگیری کرد. این سیستم دارای انواع مختلفی است که بر اساس ویژگی‌های آتش‌سوزی عمل می‌کنند. این دستگاه براساس هر المان خاص آتش، مثل دود، شعله و … فعالیت خواهند کرد.